به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، یکی از نتایج قابل‌توجه جنگ روسیه و اوکراین، تلاش‌های محتاطانه اکثر کشورهای پساشوروی برای کاهش پیوندهای خود با روسیه بوده است. این امر به ویژه در قزاقستان، که مرزی به طول 4721 مایل (7596 کیلومتر) با روسیه و مرز شرقی به طول 1180 مایل (1898 کیلومتر) با چین دارد، مشهود است.
در سال 2024، حجم تجارت دوجانبه بین روسیه و چین به 27.8 میلیارد دلار رسید، در حالی که تجارت بین قزاقستان و چین 43.8 میلیارد دلار بود. دولت قزاقستان بر روی پروژه‌هایی برای تعمیق روابط اقتصادی خود با چین تمرکز کرده است.
این پروژه‌ها عمدتاً بر زیرساخت‌ها، از راه‌آهن تا خطوط لوله، متمرکز هستند. قزاقستان به عنوان یک کشور ترانزیتی، به طور فزاینده‌ای در مسیرهای قطار سریع‌السیر چین که از سال 2011 حمل و نقل کالا از چین به اروپا را عمدتاً از طریق روسیه از طریق «کریدور شمالی» تسهیل کرده‌اند، نقشی حیاتی یافته است.
سرمایه‌گذاری عظیم در زیرساخت‌ها؛ توسعه خطوط ریلی به سوی چین
در اواخر سال 2022، شرکت راه‌آهن ملی قزاقستان، ساخت خط دوم در بخش راه‌آهن 520 مایلی (837 کیلومتری) دوستیق-موئینتی، از مرز چین، را برای تسهیل ترافیک ریلی با چین آغاز کرد.
قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، این تصمیم را با حمایت صندوق ثروت ملی سامروک-کازینا و آکیمات‌ها (فرمانداری‌های محلی) قزاقستان اتخاذ کرد و این اقدام را برای ظرفیت حمل و نقل و ترانزیت قزاقستان «بسیار مهم» خواند. پیش‌بینی می‌شود ترافیک در خطوط دوم این مسیر از همین ماه (ژوئن 2025) آغاز شود.
علی‌خان اسماعیلوف، نخست‌وزیر قزاقستان، در مراسم آغاز این پروژه از طریق ویدئوکنفرانس شرکت و تأکید کرد که تسهیل ترافیک ریلی با چین بخشی جدایی‌ناپذیر از پروژه «مناطق قوی – محرک توسعه کشور» قزاقستان است. طی پنج سال گذشته، حجم کالاهای حمل شده از طریق قزاقستان 440 درصد افزایش یافته است.
ساخت خط دوم در امتداد بخش دوستیق-موئینتی تنها سرمایه‌گذاری آستانه در زیرساخت‌های ریلی بهتر نیست. در دسامبر 2023، دولت قزاقستان طرحی را برای ساخت بیش از 1300 مایل (2092 کیلومتر) خطوط ریلی اضافی در سراسر قزاقستان تا سال 2027 اعلام کرد.
کریدور میانی: جایگزین راهبردی قزاقستان برای مسیرهای روسی
از سال 2022، جنگ روسیه و اوکراین ترافیک ریلی چین به مقصد اروپا را مختل کرده و بخش قابل توجهی از آن را به سمت جنوب از طریق مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس-خزر یا کریدور میانی، سوق داده است.
ترانس-خزر کوتاه‌ترین مسیر ریلی بین چین و اروپاست که با عبور از قزاقستان، روسیه را که تحت تحریم قرار دارد، به طور کامل دور می‌زند. تحریم‌های اعمال شده پس از حمله روسیه به اوکراین، بسیاری از مسیرهای سنتی کالاهای اروپایی و چینی از طریق روسیه را تهدید به بسته شدن کرد و انگیزه‌های جدیدی برای چین جهت استفاده از کریدور میانی ایجاد کرد.
تقویت ترافیک ترانس-خزر انگیزه اصلی تصمیم قزاقستان برای ساخت خط دوم در امتداد بخش راه‌آهن دوستیق-موئینتی است. شرکت راه‌آهن ملی قزاقستان پیش‌بینی می‌کند که این بهبود، ظرفیت عبور این بخش را پنج برابر، از 12 به 60 جفت قطار در روز، افزایش خواهد داد.
از موانع گذشته تا شتاب امروزی؛ داستان ظهور کریدور ترانس-خزر
برنامه‌ریزی برای مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس-خزر یک دهه پیش، ناشی از تصمیم دسامبر 2015 اوکراین و چین برای حمل و نقل کالا در امتداد جاده ابریشم با دور زدن روسیه، آغاز شد.
در اواسط دسامبر 2015، اولین قطار از اورومچی، پایتخت سین‌کیانگ چین، حرکت کرد و از طریق دوستیق قزاقستان به بندر آکتائو رفت و با استفاده از کشتی‌های رو-رو از دریای خزر به بندر آلات آذربایجان عبور کرد.
این سفر چندین مشکل از جمله مقررات گمرکی دست‌وپاگیر، اختلافات شرکت‌های لجستیکی، ایستگاه‌های ناکارآمد تغییر عرض خطوط و خدمات نامنظم کشتی‌های رو-رو را آشکار ساخت.
با وجود این مشکلات، رؤسای ادارات راه‌آهن قزاقستان، آذربایجان و گرجستان در اکتبر 2016 اسنادی را برای تأسیس «انجمن مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس-خزر» امضا کردند.
این مسیر جدید معضلی برای روسیه ایجاد کرد، زیرا نمی‌توانست آشکارا با ترانس-خزر مخالفت کند بدون اینکه با چین درگیر شود. در عوض، روسیه به ترویج مزایای استفاده از راه‌آهن سراسری سیبری برای حمل بار چین به اروپا ادامه داد.
در حالی که حامیان ترانس-خزر زمان تحویل سریع‌تر از حمل و نقل دریایی و مزایای دور زدن روسیه را تبلیغ می‌کردند، موانع لجستیکی تا زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 که منجر به افزایش چشمگیر علاقه به مسیرهای حمل و نقل با دور زدن روسیه شد، مانع استفاده قابل توجه از این مسیر بود.
در سال 2024، قزاقستان و چین آشکارا قصد خود را برای توسعه یک مسیر ریلی با دور زدن روسیه اعلام کردند که بدون شک کرملین را نگران کرد. در جریان سفر دولتی شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین به آستانه در ژوئیه 2024، وی اظهار داشت که آماده همکاری با توکایف برای ایجاد یک رابطه محتوایی و پویاتر بین چین و قزاقستان است.
شی و توکایف سپس در راه‌اندازی تحویل بار در امتداد ترانس-خزر شرکت کردند. هر دو کشور به طور فعال در اجرای پروژه‌های مشترک جدید، از جمله ساخت سومین ایستگاه بازرسی ریلی در آیاگوز-بختی، برای همگام شدن با افزایش ترافیک ریلی بین چین و قزاقستان که در سال 2023، 22 درصد افزایش یافته بود، همکاری می‌کنند.
سیاست موازنه: نوسازی اتصالات ریلی با روسیه برای «دلجویی» از مسکو
قزاقستان در راستای سیاست خارجی «چندوجهی» خود و برای «دلجویی» از همسایه شمالی خود، در حال نوسازی اتصالات ریلی خود با روسیه نیز هست. شرکت راه‌آهن ملی قزاقستان در همکاری با راه‌آهن دولتی روسیه، نوسازی 5 تقاطع از 9 تقاطع ریلی دوجانبه خود را آغاز کرده و ظرفیت عبور آنها را 20 درصد افزایش داده است.
منافع اقتصادی و اهداف بلندپروازانه قزاقستان برای آینده
گسترش امکانات ریلی قزاقستان همچنین به این کشور اجازه داده تا صادرات خود را به چین افزایش دهد. از سال 2020، ترافیک کلی بار قزاقستان با چین از طریق راه‌آهن 48 درصد افزایش یافته و به 32 میلیون تن در سال رسیده است.
بزرگترین رشد در پنج سال گذشته در حمل و نقل غلات بوده است. از سال 2020، صادرات غلات قزاقستان به چین بیش از دو برابر شده و از 700 هزار تن به 1.8 میلیون تن رسیده است.
علاوه بر چین، قزاقستان یارانه‌های حمل و نقل را برای تحریک صادرات بیشتر گندم به بازارهای جدید مانند مراکش، ویتنام و امارات متحده عربی معرفی کرده است.
توکایف در 30 مه در اجلاس سران آسیای مرکزی و ایتالیا گفت: «با توسعه مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس-خزر، کشورهای ما در واقع جاده ابریشم باستانی را بر پایه‌ای جدید احیا می‌کنند. سال گذشته، حجم ترافیک کانتینری در بخش قزاقستان این کریدور 62 درصد افزایش یافت و به 4.5 میلیون تن رسید. در عرض سه سال، ما قصد داریم این رقم را دو برابر کنیم.»
انتخاب آشکار قزاقستان برای حاکمیت و رشد اقتصادی
دولت‌های آسیای مرکزی به طور فزاینده‌ای روسیه را تهدیدی برای ثبات منطقه‌ای، حاکمیت و تمامیت ارضی خود می‌بینند. علی‌رغم سلطه سنتی روسیه بر اوراسیا، جنگ اوکراین اعتماد آسیای مرکزی به روسیه به عنوان یک شریک سیاسی و اقتصادی را کاهش می‌دهد.
قزاقستان که بین روسیه و چین قرار گرفته، به نظر می‌رسد سیاست خارجی چندوجهی صلح‌آمیز خود را برای حفاظت از حاکمیت و بهبود اقتصاد خود از طریق تجارت بین‌المللی ترجیح می‌دهد. بنابراین، گسترش پتانسیل ترانزیتی آن با چین برای قزاقستان ضروری است.
از زمان اعلام برنامه «یک کمربند، یک راه» توسط شی جین پینگ در سال 2013 در آستانه، حجم ترافیک کانتینری بین چین و اروپا 100 برابر افزایش یافته و نیمی از کل حجم بار تحویل داده شده توسط راه‌آهن از چین به اروپا اکنون از طریق قزاقستان عبور می‌کند. روسیه زیر بار تحریم‌های بین‌المللی فزاینده رنج می‌برد، در حالی که جنگ اوکراین ادامه دارد. بنابراین، جای تعجب نیست که قزاقستان همکاری مستقیم با چین را بر تحمل آسیب‌های جانبی ناشی از اتکا به تجارت روسیه ترجیح داده است.